Basa Alus lan Tata Kruna
#Sukra, 19 September 2008
“Sor Singgih Basa Bali”
Malarapan antuk rasa basan ipun
Basa Bali. Kruna-kruna basa Bali kakepah dados 3 paos inggih punika:
1. Kruna
Alus
Kruna alus
kaperang dados:
a. Kruna Alus Sor (ASO): inggih punika kruna sane kanggén
ngasorang rage utawi sane patut kasorang. Upami: padem, mapajar (ngorahin),
ngewehin.
b.
Kruna Alus Madya (AMA)
1)
Kruna Alus Madya sane gumanti rasa basan ipun madya. Upami:
sirep, ngajeng, sirah miwah sane tiosan.
2)
Kruna Alus Madya sane ngawit punggelang kruna
alus tiosan.
Upami:
·
Puniki à
niki (alus madya wit saking puniki)
·
Punika à
nika
·
Sampun à
ampun
·
Nenten à
ten
c. Kruna Alus Mider (AMI)
Inggih punika kruna alus sane dados kaanggén ngasorang sane patut
kasorang miwah nyinggihang sane patut kasinggihang. Upami: rauh, éling, jinah,
pacing miwah sane tiosan.
d.
Kruna Alus Singgih (ASI)
Inggih punika kruna sane kaanggén nyinggihang sane patut
kasinggihang. Upami: séda, mobot, ngicén, mireng miwah sane tiosan.
2. Kruna
Mider
Inggih punika
kruna sane nenten madué rasa basa mabinaan (netral). Upami: kija, bunter, gilik, katik,
lanying miwah sane tiosan.
3. Kruna
Kasar
Kakepah dados
kalih paos inggih punika:
a. Kruna Kasar Sopan
Upami: madaar, teka, mesaré miwah sane tiosan.
b.
Kruna Kasar sane Neten Sopan
Upami: ngamah, medem miwah sane tiosan.
Basa Alus Wasta Busana miwah payas:
1. Panganggo: pangangge
2. Udeng: destar
3. Cerik, ambed, anteng: selendang
4. Sabuk: petet
5. Klambi, baju: kuaca
6. Tapih: sinjang
7. Kancut: lelancingan
8. Suah: sisir
9. Payas gidat: srinata
10. Subeng: sengkang
11. Kacamata: kasna
12. Pupur: wedak
13. Bungkung: ali-ali
14. Cawet: suwar
15. Sandal: slumpah
16. Gelem: sungkan
17. Magae: makarya
18. Ngomong: ngandika
19. Sepanan: gelisan
20. Ngaba arit: makta sabit
21. Keset: beseg
22. Inguh: osek
23. Ngipi: nyempena
24. Meju: makoratan
25. Caratan: cecepan
26. Natah: nataran
27. Mapi-mapi: nyapakadiaku
28. Usehan: useran
29. Kutu: kepetan
30. Alis: rarik
#Sukra, 26 September 2008
“Tata Kruna”
1. Kruna
Dwi Sama Lingga
Inggih punika
kruna lingga kaping kalihang nanging yan ucapang apisan sampun madué
arti/magading arti.
Upami:
gede-gede, cenik-cenik, tegeh-tegeh
2. Kruna
Dwi Maya Lingga
Kruna lingga
sane kaping kalihang nanging yan ucapang ping pisan durung madaging arti.
Upami:
kupu-kupu, katang-katang, kunang-kunamg
3. Kruna
Dwi Samatra Lingga
Suara ring
ungkur krunané sane pinih ajeng kagentosang antuk suara/vocal a
Upami:
tundik-tundik à
tundak-tundik; dengok-dengok à
dengak-dengok
4. Kruna
Satma (Saatma)
Kruna sane mawit
saking kalih kruna lingga mabinaan arti nanging sampun kajangkepang jagi maarti
asiki.
Upami: kancing baju, biu kayu, pis bolong miwah sane tiosan.
Upami: kancing baju, biu kayu, pis bolong miwah sane tiosan.
Komentar