Basa Alus lan Tata Kruna



#Sukra, 19 September 2008
“Sor Singgih Basa Bali”

Malarapan antuk rasa basan ipun Basa Bali. Kruna-kruna basa Bali kakepah dados 3 paos inggih punika:
1.     Kruna Alus
Kruna alus kaperang dados:
a.     Kruna Alus Sor (ASO): inggih punika kruna sane kanggén ngasorang rage utawi sane patut kasorang. Upami: padem, mapajar (ngorahin), ngewehin.

b.      Kruna Alus Madya (AMA)
1)      Kruna Alus Madya sane gumanti rasa basan ipun madya. Upami: sirep, ngajeng, sirah miwah sane tiosan.
2)      Kruna Alus Madya sane ngawit punggelang kruna alus tiosan.
Upami:
·         Puniki à niki (alus madya wit saking puniki)
·         Punika à nika
·         Sampun à ampun
·         Nenten à ten

c.      Kruna Alus Mider (AMI)
Inggih punika kruna alus sane dados kaanggén ngasorang sane patut kasorang miwah nyinggihang sane patut kasinggihang. Upami: rauh, éling, jinah, pacing miwah sane tiosan.

d.      Kruna Alus Singgih (ASI)
Inggih punika kruna sane kaanggén nyinggihang sane patut kasinggihang. Upami: séda, mobot, ngicén, mireng miwah sane tiosan.

2.      Kruna Mider
Inggih punika kruna sane nenten madué rasa basa mabinaan (netral). Upami: kija, bunter, gilik, katik, lanying miwah sane tiosan.

3.     Kruna Kasar
Kakepah dados kalih paos inggih punika:
a.     Kruna Kasar Sopan
Upami: madaar, teka, mesaré miwah sane tiosan.
b.      Kruna Kasar sane Neten Sopan
Upami: ngamah, medem miwah sane tiosan.

Basa Alus Wasta Busana miwah payas:
1.       Panganggo: pangangge
2.       Udeng: destar
3.       Cerik, ambed, anteng: selendang
4.       Sabuk: petet
5.       Klambi, baju: kuaca
6.       Tapih: sinjang
7.       Kancut: lelancingan
8.       Suah: sisir
9.       Payas gidat: srinata
10.   Subeng: sengkang
11.   Kacamata: kasna
12.   Pupur: wedak
13.   Bungkung: ali-ali
14.   Cawet: suwar
15.   Sandal: slumpah
16.   Gelem: sungkan
17.   Magae: makarya
18.   Ngomong: ngandika
19.   Sepanan: gelisan
20.   Ngaba arit: makta sabit
21.   Keset: beseg
22.   Inguh: osek
23.   Ngipi: nyempena
24.   Meju: makoratan
25.   Caratan: cecepan
26.   Natah: nataran
27.   Mapi-mapi: nyapakadiaku
28.   Usehan: useran
29.   Kutu: kepetan
30.   Alis: rarik

#Sukra, 26 September 2008
“Tata Kruna”

1.      Kruna Dwi Sama Lingga
Inggih punika kruna lingga kaping kalihang nanging yan ucapang apisan sampun madué arti/magading arti.
Upami: gede-gede, cenik-cenik, tegeh-tegeh

2.     Kruna Dwi Maya Lingga
Kruna lingga sane kaping kalihang nanging yan ucapang ping pisan durung madaging arti.
Upami: kupu-kupu, katang-katang, kunang-kunamg

3.     Kruna Dwi Samatra Lingga
Suara ring ungkur krunané sane pinih ajeng kagentosang antuk suara/vocal a
Upami: tundik-tundik à tundak-tundik; dengok-dengok à dengak-dengok

4.     Kruna Satma (Saatma)
Kruna sane mawit saking kalih kruna lingga mabinaan arti nanging sampun kajangkepang jagi maarti asiki.
Upami: kancing baju, biu kayu, pis bolong miwah sane tiosan.

Komentar

Postingan populer dari blog ini

“Puisi Bali Anyar”

“Drama”